7 Kasım 2009 Cumartesi

ÇOKLU ZEKA KURAMI






Dr. Sevil Büyükalan Filiz

Gazi Eğitimi Fakültesi Öğretim Görevlisi

(Eğitim ve Denetim Dergisi; Ekim- 2003 / Sayı: l)



ÇOKLU ZEKA KURAMI


Her çocuğun benzersiz olduğu ve hepsinin okulda aynı öğrenme kapasitesine sahip olarak geldiği bu nedenle de hepsinin aynı yöntemle öğrenebileceği yaklaşımı ile yola çıkarsak, bir öğretmenin bütün öğrencilerini tanımadan, onların gereksinimleri ile örtüşecek bir öğretim planı yapamayacağı açıktır.
Öğretmenler ve anne babalar çocukların farklı fiziksel, duygusal ve zihinsel gelişim düzeylerine sahip olduklarını bilmelidirler. Bu düzeyler genellikle kronolojik yaş ile uyumlu olmaz . Okullar öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alarak öğrenci ve öğretim programını biraraya getirmelidir.Bu temel gerçekle karşımıza çoklu zeka kuramı ve uygulamaları çıkmaktadır.

ÇOKLU ZEKA TÜRLERİ

1-DİLSEL ZEKA


Konuşma ve yazma dilinde kelimeleri etkili ve akıllıca kullanma kapasite ve yeteneğidir. (Okuma, yazma ve konuşma zekası) Kelimelerle düşünme ve ifade etme, dildeki kompleks anlamları değerlendirme, kelimelerdeki anlamlan ve düzeni kavrayabilme, şiir okuma, mizah, hikaye anlatma, gramer bilgisi, mecazi anlatım, benzetme, soyut ve simgesel düşünme, kavram oluşturma ve yazma gibi karmaşık olayları içeren dili üretme ve etkili kullanma becerisidir.

Bu zekası yüksek olan kişiler; Her hikayeyi, masalı, fıkrayı anlatır. İyi bir hafızası vardır. Kelime oyunlarını sever. İyi bir kelime hazinesi vardır. Sözel olarak iyi iletişim kurar. Öğrenmede daha çok kitaplar, teypler, yazma materyalleri, görüşme ve tartışmalar, konuşma ve dinleme materyallerine ihtiyaç duyar. Farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri dinler ve tepkide bulunur.

Öğrenme yolu: Kelimelerle oynayarak, yazarak, okuyarak, konuşarak, mizahı kullanarak, ikna ederek öğrenme.

Çalışma alanları: Edebiyat, yazarlık, şair, arşivcilik, hatip, dil bilim, hukuk, siyaset gibi alanlarda başarıyla çalışırlar.


2- MANTIKSAL-MATEMATİKSEL ZEKA


Sayılarla düşünme, hesaplama, sonuç çıkarma, mantıksal ilişkiler kurma, hipotezler üretme, problem çözme,eleştirel düşünme, sayılar, geometrik şekiller gibi soyut sembollerle tanışma, bilginin parçaları arasındaki ilişkiler kurma becerisidir. Nesnelerin nasıl çalıştığına dair sorular sorar. Hızlı bir şekilde zihinsel matematik yapar. Matematik aktivitelerini, strateji oyunlarını, mantık bulmacalarını sever. Yüksek düşünme tekniklerini kullanır. Zeka oyunlarında başarılıdır. Deney yapma, sınama, sorgulama ve araştırmalardan zevk alır.

Öğrenmede daha çok keşifler, düşünme, tümevarım ve problem çözmeden yararlanır. Neden-sonuç ilişkilerini çok iyi kurar. Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilir. Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır. Hipotezler kurar ve sınar. Miktar tahminlerinde bulunur.

Öğrenme yolu: Akıl yürüterek, soyut modelleri tasarlayarak, sayılarla düşünerek, ilişkileri ve bağlantıları kurgulatarak öğrenme.

Çalışma alanları: Muhasebeci-satın alma, matematik ve mühendislik bilimleri, Bilim adamı, İstatistik, bilgisayar, ekonomi ve fen bilimleri alanlarında başarıyla çalışabilirler.


3-GÖRSEL VE MEKANSAL ZEKA


Resimler, imgeler, şekiller ve çizgilerle düşünme, üç boyutlu nesneleri algılama ve muhakeme etme becerisidir. Resimler ve şekillerle düşünür. Hayalinde gördüğü resimleri anlatabilir. Harita, tablo ve diyagramları anlayabilir. Çok hayal kurar. Sanat ve Proje aktivitelerini, görsel sunuşları sever. Okurken kelimelerden çok resimlerden anlar, Tasarım, çizim ve görsellikten zevk alır. Öğrenmede daha çok sanat, video, filmler, bulmacalar ve haritalardan yararlanır. Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir. Dinlediklerinden zihinsel objeler hayaller, resimler üretir. Öğrendiği bilgiçleri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır. Üç boyutlu ürünler hazırlamaktan hoşlanır. , Origami ve maketler hazırlar.

Öğrenme yolu: İmgeleri düzenleyerek, zihinsel resimler oluşturarak, çizerek, desen oluşturarak, hayal ederek öğrenme.

Çalışma alanları: Ressam, artist, fotoğrafçı, mühendis, kameraman, mimar, heykeltıraş, tasarımcı, dekoratörlük, izci, rehber gibi meslek alanlarında başarıyla çalışabilirler.


4-BEDENSEL-KİNESTETİK ZEKA


Hareketlerle, jest ve mimiklerle kendini ifade etme, beyin ve vücut koordinasyonunu etkili bir biçimde kullanabilme becerisidir. Bir veya birden çok sporla uğraşır. Uzun süre hareketsiz oturamaz. Hareket ederek öğrenir. Dinleme, konuşma, dans, koşma, dokunma ve hareket etmeyi sever.

Fiziksel maharet isteyen alanlarda (dans, spor...) yenilikler keşfeder ve farklılıklar ortaya çıkarırlar. Rol yapma, atletizm, dans, dikiş-nakış gibi alanlarda yetenekleri vardır.

Öğrenme yolu: Zihinle bedeni birleştirerek, mimiklerle, vücudu geliştirerek, dokunarak, dans ederek, üç boyutlu tasarımlar oluşturarak öğrenme,

Çalışma alanları: Spor, dans, heykeltıraş, teknik direktör, kareografi, oyunculuk, cerrahlık, pandomimcilik, sanatçılık gibi alanlarda başarıyla çalışabilirler.


5- MÜZİKSEL - RİTMİK ZEKA


Sesler, notalar, ritimlerle düşünme,faklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme becerisidir.Ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlılık kapasitelerini içerir. Notasını görmediği müziği tanır. Melodileri tanır. Enstrüman çalar, koroda söyler. Çalışırken tempo, ritim tutar. Seslere karşı duyarlıdır.Şarkıları kolaylıkla öğrenir. Şarkı söyleme, mırıldanma ve dinlemeyi sever.Öğrenmede müzik, teyp-recorder, kasetler ve ritimlere ihtiyaç duyar.İnsan sesi çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve.tepkide bulunur. Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur. Seslerle nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir. .Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir. Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir.

Öğrenme yolu: Melodi ve ritim yaratarak, empati kurarak, seslere duyarlı olarak, enstrüman kullanarak, müziğin yapısını kavrayarak öğrenme.

Çalışma alanları: Şarkıcı, besteci, müzisyen orkestra şefi, müzik eleştirmeni gibi alanlarda başarıyla çalışabilirler.


6-KİŞİLER ARASI - SOSYAL ZEKA


Grup içerisinde işbirlikçi çalışma, sözel ve sözsüz iletişim kurma, insanların duygu, düşünce ve davranışlarını anlama, paylaşma, ifade edebilme, yorumlama ve insanları ikna edebilme becerisidir. Arkadaşları ile birlikte olmaktan hoşlanır. Doğal lider olarak davranır.İkna becerisine sahiptir. Kulüp dernek ve komitelerde zevkle çalışır.Çok arkadaşı vardır. Dinlemeyi ve konuşmayı sever.Yönetme ve organize etmeden zevk alır. Öğrenmede arkadaşlar, grup oyunları ve sunuş yapmaya ihtiyaç duyar. Yaşıtlar ile ya da farklı yaş grupları ile olmaktan zevk alırlar. Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdırlar. Diğer insanları konuşmaları ile etkilerler. Grup ve takım çalışmalarından, çok özel ve mükemmel ürünler ortaya çıkararak; gruplar halinde çalışmaktan zevk alırlar. Farklı kültürler, farklı yaşam tarzları konusunda çok meraklıdırlar.

Öğrenme yolu: Sinerji oluşturarak, sempati kurarak, işbirliği yaparak, kaynaşarak, iletişim kurarak öğrenme

Çalışma alanları: Öğretmenlik. yönetim, işletme, danışmanlık, psikologluk, rehberlik uzmanı ve politika gibi alanlarda başarıyla çalışabilirler.


7-KİŞİSEL-İÇSEL ZEKA


İnsanın kendi duygularını, duygusal tepki derecesini, düşünme sürecini tanıma, kendini değerlendirebilme ve kendisiyle ilgili hedefler oluşturabilme becerisidir. Özgürlüğüne düşkündür. Bireysel çalışmalardan zevk alır. Kendisi hakkında düşünmeyi sever. Kendi ilgi ve becerilerinin farkındadır.Başarı ve başarısızlıklardan zevk alır. Kendini sever ve kendisiyle gurur duyar. Yalnız kalmaktan hoşlanır. Kendi iç dünyasını düşünür.Hedefler oluşturma ve hayallerden zevk alır. Öğrenirken kişisel çalışmalar, kendini değerlendirme ve kişisel farkındalığa ihtiyaç duyar. Yaşadıkları her olay veya deneyim üzerinde çok fazla düşünürler.Kendi içlerinde bir değer ve anlayış sistemi oluştururlar. Her şeyde kendilerinden bir şey ararlar. Yaşam felsefelerini oluşturmaya yönelik bir arayış içindedirler. Yaşamlarında motivasyon kaynaklan, hedefleridir.

Öğrenme yolu: Yoğunlaşarak, duygu ve düşüncelerinin farkına vararak, ruhsal gerçekliklerin farkına vararak, düşünmeyi düşünerek, benliğini geliştirerek, özgün bireysel etkinlikler yaparak öğrenme.

Çalışma alanları: Yazar, psikoterapist, sosyal hizmet uzmanı, sanatçı, iş adamı, ressam, heykeltıraş vb. alanlarda başarıyla çalışabilirler.



8-DOĞACI - VAROLUŞÇU ZEKA


Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir. Araştırmalar yapmayı sever. Doğadaki canlıları incelemekten hoşlanır. İnsanın varoluşunun nedenlerini ve kendi varoluşunu düşünür.Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyarlar.Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidirler, çiçek türleri hayvan türleri onlar için çok çekicidir.Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini incelemekten hoşlanırlar.

Öğrenme yolu: Doğayı ve doğada olup bitenleri gözlemleyebilme yeteneği kazanarak, kendisinin de bu dünyanın bir parçası olduğunun farkına vararak öğrenme.

Çalışma alanları: Zooloji, Botanik, Organik Kimya, Biyoloji, Jeoloji, Meteoroloji, Arkeoloji, Çiçekçilik, Tıp, Fotoğrafçılık, Dağcılık, İzcilik vb. alanlarda başarıyla çalışabilirler.



ÇOKLU ZEKA TEORİSİNİN İLKELERİ

1 .İnsanlar çok farklı zeka türlerine sahiptir.

2.Her insan aktif olarak kullandığı zekaları ile özel bir karışıma sahiptir.

3.Her insanın kendine özgü bir zeka profili vardır.

4.Zekaların her biri insanda farklı bir gelişim sürecine sahiptir.

5.Bütün zekalar dinamiktir.

6. İnsandaki zekalar tanımlanabilir ve geliştirilebilir.

7.Her insan kendi zekasını geliştirmek ve tanımak fırsatına sahiptir.

8.Her bir zekanın gelişimi kendi içinde değerlendirilmelidir.

9.Her bir zeka hafıza, dikkat, algı ve problem çözme açısından faklı bir sisteme sahiptir.

10.Bir zekanın kullanımı esnasında diğer zekalardan da faydalanılabilir.

11.Kişisel altyapı, kültür, kalıtım, inançlar zekaların gelişimi üzerinde etkiye sahiptir.

12.Bütün zekalar, insanın kendini gerçekleştirmesi yolunda farklı ve özel kaynaklardır.

13.İnsan gelişimini değerlendiren tüm bilimsel teoriler çoklu zeka teorisini desteklemektedir.

14.Şu anda bilinen zeka türlerinden daha farklı zekalar da olabilir.

15.Yaşamda hiçbir aktivite yoktur ki tek bir zeka bölümü içersin.

16.Yaptığımız çok basit işlerde bile farklı zeka bölümlerini kullanırız.

17. Her birey dinamik zekanın eşsiz bir karışımıdır.

18. Zekanın gelişimi gerek bireysel gerekse bireyler arasında çok çeşitlilik gösterir.

19. Tüm zekalar dinamiktir.

20. Çoklu zeka özleştirilebilir ve tanımlanabilir.

21.Her birey çok yönlü zekayı tanıma ve geliştirme olanaklarına sahip olmayı hak eder.

22.Zekalardan birinin kullanımı, diğerinin artırılması için kullanılabilir.

23.Geçmişteki kişisel yaşantıların yoğunluğu ve ayrışması, tüm zekalarda bilgi inançlar ve beceri için kritiktir.

24.Tüm zekalar, yaş ya da çevre farkı gözetmeksizin, insani niteliklerin artmasını, farklı kaynaklar ve potansiyel kapasiteler sağlar.

25.Saf bir zeka çok seyrek görülür.

26.Gelişimsel Teori, Çok Yönlü Zeka Teorisi'ni uygular.

27.Çok yönlü zeka hakkındaki bilgilerimiz arttıkça tüm zeka listeleri değişmeye adaydır.


KAYNAKLAR

Armstrong, T., 1994, Multiple Intelligences in The Classroom, ASCD Publishing Alexandria, Virginia, USA. Bümen, Nilay; 2002. Okulda Çoklu Zeka Kuramı, Pegem Yayıncılık, Ankara, Demirel, Özcan; ,2000Planlamadan Uygulamaya Öğretme Sanatı, Pegem Yayıncılık, Ankara.Goleman, Daniel; ,1998.Duygusal Zeka, Varhk-Bilim, İstanbul Gardner, H., 1983, Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences, BasicBooks, NevvYork.Gardner, H., 2001, An Education for The Future: The Foundation of Science and Values Kaptan, F. vd., 2000, Fen Eğitiminde Çeşitli Yaklaşımlar ve Sınıf İçi Uygulamaları, Fen Eğitimini Geliştirme Projesi, Argem-Ted Ankara Koleji, Ankara.Kazak, Sibel; 1999 "Çoklu Zeka Kuramı Öğretmen Rolüne İlişkin Görüşler ve Değerlendirmeler" D.E.Ü. Eğt. Fak.Dergisi Korkmaz, Hünkar; 1999, "Çoklu Zeka Kuramı Tabanlı Etkin Öğrenme Yaklaşımının Öğrenci Başarısına ve Tutumuna Etkisi" Eğitim ve Bilim Ankara.. Paper, The Royal Symposium Convened by Her Majesty Queen Beatriv, March 2001, Amsterdam. http://pzweb.harvard.edU/WhatsNew/Amsterdam.h tm Saban, Ahmet; 2002 Çoklu Zeka Teorisi ve Eğitimi, Nobel Yay, Ankara, Selçuk Ziya,Kayılı Hüseyin, Okut Levent;2003, Çoklu zeka Uygulamaları Nobel Yayın Dağıtım, Ankara Shute, V. J. and Psotka, J., 1995, Intelligent Tutoring Systems: Past, Present, and Future. (D. Jonassen Ed.) Handbook of Research on EducationalCommunications and Technology, Scholastic Publications, Online documentation. http://train.galaxyscientific.com/icaipage/its/its.htm Raymond, E. S., 1994, Demon, The New Hacker's Dictionary, MİT Press, 505 pp. http://iroi.seu.edu.cn/books/whatis/demon.htm Temur, Özlem; 2001 Çoklu Zeka Kuramına Göre Hazırlanan Öğretim Etkinliklerinin 4. "Sınıf Öğrencilerinin Matematik Erişlerine ve Öğrenilen Bilgilerin Kalıcılığına Etkisi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), G.Ü. Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Vickers, C. J., 1999, Multiple Intelligences: Interviews and Essays,HowardGardner,Enka Okulları, 220 s., istanbul



0 yorum:

Yorum Gönder